Özellikle insanların pek çok konuda bilgi düzeyinin artması ile birlikte serbest radikal konusu da; merak edilen içeriklerden biri haline geldi. Peki özellikle sağlık alanında sıklıkla dile getirilen serbest radikaller neyi ifade etmektedir? Tam olarak ne anlama gelmekte ve ne şekilde oluşmaktadır? Yazımızda konuya dair merak edilen tüm ayrıntılara değineceğiz:
Serbest Radikal Ne Anlama Gelir?
Serbest radikaller; tanım olarak bir ya da daha fazla tek elektron içeriğine sahip olan atom veya molekül olarak ifade edilir. Eşleşmemiş elektron olarak da tanımlanabilecek unsur, yüksek oranda reaktiftir. Bu sebeple; serbest radikallerin doku ve organ zedelenmesine kadar varan; lipit, nükleik asit ve protein yapısının bozma potansiyeli bulunur. Sağlık açısından devamlı dile getirilmesinin sebeplerinin başında bu özelliği gelir.
Serbest radikalin meydana gelmesinden sonra, zincirleme bir reaksiyon oluştuğu söylenebilir ve bu reaksiyonlar hücre zarına oldukça zararlıdır. Bu aşamadan sonra herhangi bir maddenin hücreye giriş çıkışı kontrolsüz şekilde gerçekleşebilir. Aynı zamanda serbest radikaller nedeniyle; metabolizmada geri dönüşüm olmayan pek çok değişiklik meydana gelebilir.
Bu sayılanlardan en çok dikkat çekenlerden birisi; RNA, DNA ve lipitlerde; aynı zamanda proteinlerde yol açılabilecek hasarın birikmesi tehlikesidir. Eğer bu serbest radikallerin seviyesi, antioksidanların oranına göre çok daha fazla olur ise; sözü edilen radikaller hücreler içerisinde oksidatif hasara neden olur ve bu durumda ortaya çıkan sonuç oksidatif strestir. Şimdi serbest radikal kavramının diğer ayrıntılarına ve bunun önüne geçmenin yollarına birlikte bakalım:
Serbest Radikale Sebep Olan Bazı Etmenler
Atom yapısında bulunan elektronların çekirdeğin etrafında belli bir enerji seviyesinde bulunduğu bilinmektedir. Elektronların çekirdeğin çevresinde bulunma ihtimalinin yüksek olduğu alana orbital denir. Orbital elektronlar; doğal haliyle çift şekilde mevcut olur.
Serbest radikal ise çiftlenmemiş şekilde bir ya da daha fazla sayıda elektron içeren atom ya da molekülü tanımlar. Dolayısıyla serbest radikalin oluşumu atom içerisinde gerçekleşir. İşlenmemiş halde bulunan elektronlar reaktif olduğu için zararlı etkenler olarak dikkat çeker. Serbest radikale sebep olan etmenler; temel olarak aşağıdaki şekildedir:
- Ağır metallerin etkisi
- Radyasyon
- İlaç kullanımı
- Bedenin bazı enerji üretimi aşamaları
- Kirliliğe maruz kalma durumu
- Sigara
- Gübre
- Stres
Yukarıda verilen örneklerden her biri serbest radikal oluşumunu tetikleyen etmenler arasındadır. Peki serbest radikallerin vücuttan oluşmasını önlemek adına neler yapılabilir ve serbest radikaller vücuttan nasıl atılır? Öncelikle yukarıda sayılan sebeplerden mümkün olduğunca uzak durmak bir kuraldır. Bunun yanı sıra farklı içerik ve gıdalar ile serbest radikal oluşumunun önüne geçmek noktasında destek alınabilir. Şimdi serbest radikali engelleyecek içerikleri inceleyelim:
Glutatyon ve diğer antioksidanlar: Antioksidanlar, vücutta yer alan oksidasyonu engellemeye yarayan içerikler olarak ön plana çıkmaktadır. Antioksidan maddeler serbest radikaller ile reaksiyona girer ve bu unsurların hücreye zarar vermesini engeller. Dolayısıyla hücrelerin anormal duruma gelme ve tümör oluşturma riskini azaltması ile bilinir.
Aynı şekilde hücre yıkımı ihtimalini de azalttığı için; daha sağlıklı bir yaşam sürmek adına mutlaka beslenme sürecine dahil edilmesi gereken içeriklerdir. Glutatyon en güçlü antioksidan içeriklerden birisi olarak bilinir. Vücutta üretimi gerçekleşmek ile beraber; kimi ilaç tedavileri, kirli hava soluma, diyet, travma, yaşlanma, radyasyon ve stres gibi içeriklerle miktarı azalabilir.
Glutatyonun esas işlevi peroksidatif ve oksidatif zararlardan hücreyi; tabii ki aynı zamanda mitokondriyi korumaktır. Vücuttaki glutatyon seviyesi; kükürt bakımından zengin beslenme, sistein içerikli gıda ile beslenme, B12, B6 ve Folat içeriklerinden zengin beslenme ve E, C vitaminleri yönünden bol gıda alımı ile desteklenebilir.
